* فکر می کنید که کتاب « توسعه اقتصادی و برنامه ریزی» چه خلأیی را در مباحث توسعه ایران پر کرده است؟

ـ خودم فکر می کنم الگو،راهبردو تعریفی نو از توسعه ارائه داده ام و تصورم بر این است که درعمده جوامع کاربرد دارد.

 * چه مولفه هایی در اثرتان است که در هر جامعه ای می توان آن را عملیاتی کرد؟

ـ مایلم که ابتدا تعریف خود را از توسعه بیان کنم. به عقیده من توسعه، تحول در مبانی تصمیم سازی و تصمیم گیری است به نحوی که در نتیجه آن، تولید حداقل در بخش های پیشتاز، مدرن و نرم افزاری از حالت مبتدی به شکل مدرن تغییر پیدا کند.فناوری اطلاعات،نانووبیوتکنولوژی،حمایت از نواوران، نخبگان و...مصداق تولیدات پیشتاز و نماد توسعه هستند

 * ممکن است که منظور خود را بهتر تشریح کنید؟

ـ من در تعریف خود از واژه مبتدی و مدرن استفاده کردم و نه سنتی و مدرن. در واقع من برای اولین بار شاخص کمی برای توسعه که یک امر کیفی است ارائه دادم

در بین دو نظریه لیبرالیسم غربی و سوسبالیسم که اولی معتقد است ما باید هر آنچه که دارای سود وتوجیه اقتصادی داشته باشد تولید کنیم ودومی نظریه بدبینانه خود کفایی کشورهایی همچون کره شمالی که بر اساس عدم اعتماد به بازارو جهان خارج استوار است، نظریه جدید من در توسعه این است که توسعه زمانی حاصل می شود که مغزهای خلاق وشکوفا را به گردش درآوریم و هر جامعه ای که توانست از ظرفیت های فکری وانسانی بالقوه اش استفاده کند، به توسعه نزدیک شده است باید پنج یا شش حوزه را به عنوان تولیدات پیشتاز استراتژیک معرفی کنیم.

با توجه به اینکه منابع کشورهای توسعه نیافته محدود است و این منابع محدود را نباید در یک بازار سود گرایانه غیرهدفمند از دست بدهند، باید این منابع را درحوزه های خاصی متمرکز کنند تا به نتیجه برسند. بنده به طور خلاصه چند بخش مدرن، پیشتاز و استراتژیک را برای ایران ترسیم کردم که باید الویتهای اقتصادی کشور باشد ومتاسفانه مورد کم توجهی واقع شده است.

بخش های مورد تاکید اینجانب شامل این موارد می شود:

1)منابع و امکانات (بودجه های هدفمند تحقیقاتی، علمی، فرهنگی)

2) حمایت از نخبگان، نوآوران و مبتکران

3) فناوری اطلاعات و خدمات مدرن پزشکی

4) نانو و بیوتکنولوژی

5) پتروشیمی و مشتقات آن که مواد اولیه اش مثل نفت، گاز، آب شور در جنوب ایران یافت می شود

6) خودروی ملی، بومی، صادراتی که کنترل فساد آن امکان پذیر است و ایده اصلی من در خصوص این موضوع این است که همه خودروسازان با یکدیگر ادغام شوند و از بهتریندستاوردو محصول خود استفاده کنند بطوریکه نتیجه آن تولید خودروی ملی ـ بومی، کاهش هزینه ها، رقابتی شدن بازار و ورود به بازارهای منطقه ای و فرامنطقه ای است.به عبارت دیگر ایجاد انحصار مطلوب در راس و رقابت سالم در زیر مجمو عه برای خودرو ضروری میباشد.

 * اقتصاد یا اجتماع یک زنجیره است و شما اگر این زنجیره را قطع، تقویت یا تضعیف کنید، به کلیت یک جامعه آسیب رسانده اید.  اگرچه احتمال دارد که این تئوری در یک مقطع زمانی پاسخگو باشد اما احتمال خارج شدن بخش های فقیر و توسعه نیافته نیز همچنان محتمل است.

ـ شما ایراد منطقی ای را مطرح کردید و  این مسأله تا حدودی به جهانی شدن مرتبط است. من به جهانی سازی یک نقد اساسی دارم و از یک طرف با کسانی که بدون تفکر مدافع جهانی شدن هستند مخالفم و از طرف دیگر با مخالفان جهانی سازی نیز موافق نیستم و خواهان بومی سازی با توجه به شرایط متناسب با خودمان هستم. در مرحله اول به حمایت گرایی در مقابل خارجی ها و رقابت در داخل معتقدم و هنگامی که شرکت های داخلی قدرتمند شدند، ممکن است بالطبع یک گروه ضعیف شده وحذف گردند و ما باید به تناسب درجه توسعه مان راههای اقتصادی خود را باز کنیم. همانند الگوی چینی  ـ هرچند نظر من مربوط به آنها نیست ـ اما معتقدم که در حالی که اقتصاد جهان در حال رکود است، اقتصاد چین بالنده و بیدار به پیش می رود و کمترین آسیب را از بحران جهانی دیده و راههای صحیح تری را انتخاب کرده است.

 * آقای دکتر، مباحثی که در کتاب خود مطرح کردید تا اندازه ای به مبانی فکری حسین عظیمی نزدیک است. در بخشی از کتاب به اقتصاد بازار تمایل دارد. تصور می کنم که ایده های  شما بین اقتصاددانان نهادگرا و اقتصاد باز در نوسان است؟ خودتان شاید بهتر بتوانید مواضع فکری تان را تبیین کنید.

ـ من معتقد به بومی سازی تئوری ها  هستم. اعتقاد دارم همه الگوهایی که در جهان غرب مطرح شد می تواند در بخشی از هر اقتصادی پیاده شود اما باید هر تئوری بومی شود. اگر ما خواهان جهانی سازی هستیم باید ابتدا توجه داشته باشیم که در کدام نقطه این مقوله قرار داریم، چنانچه کشور قدرتمندی هستیم، این مسأله به نفع ماست و در مقابل، بی توجهی ما به آن، مساوی با نابودی ماست. مثلا امروزه چین که به سطح بالایی از توسعه یافتگی دست یافته، باید درهای اقتصادی خود را بگشاید و در بازار خارجی به رقابت بپردازد و هرگونه کوتاهی منجر به نابودی اقتصاد آن کشور می شدالبته چین با عضویت بهنگام و برنامه ریزی شده در سازمان تجارت جهانی بخوبی از الگوی بومی متناسب با خود استفاده کرد..

 * وضعیت ما به جهت مبنا و الگوی اقتصادی نسبت به چین چگونه است؟

ـ در مقایسه با چین، اقتصاد ما دوگانه و درحال گذار است و به طور کامل نه توسعه یافته  و نه توسعه نیافته است و به هر حال کشور ما دارای منابع نفتی است و صاحب فرصت هایی است که کشور هایی چون بنگلادش، اندونزی و یا بورکینافاسور فاقد آن هستند.

 * امکان آن هست که اسم  کشورهایی همچون ایران  را کمتر توسعه یافته بگذاریم؟

ـ از نظر رشد اقتصادی بله امابه عقیده من ماکشور در حال گذاریم.

* با توجه به اینکه در دو دهه اخیر اقتصاددانان 25الی30 نسخه کتاب مرجع در حوزه اقتصاد و توسعه نوشته اند، هنگام نوشتن این کتاب قصد داشتید که چه خلأیی را پرکنید؟

ـ البته باید توجه داشته باشید که درحوزه علوم انسانی به خصوص اقتصاد، اکثر کتابهاو منابع از کتاب های خارجی ترجمه شده و پاره ای نیز رونویسی مستقیم است. اگرچه صاحبنظران خارجی زمان زیادی را صرف نوشتن آثار خود کرده اند اما نباید فراموش کنیم که آنها کتاب های خود را مطابق با نیازهای خاص خود و برای پاسخگویی به مشکلات جوامع غربی نوشته اند.

معتقدم که توسعه اگرچه علم اقتصاد جهان سوم است اما با ویژگی های اقتصادی ما تناسب بیشتری دارد در عین حال این مسأله بومی نشده است و در دو قرن اخیر این بحث معمولا از طرف کشورهایی که توسعه نیافته اند مطرح شده است ریشه آنها هم با نظریات کلاسیک هایی چون آدام اسمیت و ریکاردو که خواستار ازدیاد ثروت ملل پیشرفته هستند، گره می خورد. ما نیازمند کتاب اقتصاد توسعه ای هستیم که به اقتصاد نفتی ما پاسخ داده و راهکارهای استفاده بهینه از آن را که در تاروپود اقتصاد مانفوذکرده نشان دهد. سعی من بر این بوده که ضمن تولید نظریه و بومی سازی مفاهیم، علامت سوال هایی را در این کتاب قرار دهم که دیگران کامل کننده ان باشند.

 * با توجه به اشاره کوتاه شما در خصوص مصادیق توسعه، به نظر شما ما در حوزه علوم نوین مثل نانو و بیوتکنولوژی عقب نیستیم؟

ـ نه، چون هسته اصلی آنها براساس مغز محوری است و امکانات وسیعی در این حوزه داریم. در کشور ما تولید فکر در سطح بالایی از توسعه قرار می گیرد که باید به آن توجه داشته باشیم و جزو مؤلفه هایی است که می تواند یک جامعه را از بحران نجات بدهد. دلیل اصلی من از بیان مثال هایی نظیر نانو و بیوتکنولوژی و فناوری های نوین پزشکی این است که اشاره کنم که در دهه های گذشته عمده استعدادهای ما وارد رشته های پزشکی شدند. اما استعدادهای بسیار زیادی در این حوزه داریم که با  کمی برنامه ریزی دقیق وهدایت هدفمند منابع می توانیم قطب تولید فن آوری های نوین پزشکی باشیم. بنده حتی بحث فن آوری هسته ای را نیز در کتاب مطرح کرده ام. زیراگفته میشود اورانیوم غنی شده ای به اندازه یک سیب می تواند یکسال برق مصرفی شهرتهران را تأمین کند.

 * البته فکر کنم که دقیقا منظورتان فن آوری صلح آمیز است آیا همین طور است؟

ـ بله اگر قرار باشد که این فناوری منجر به تهدیدوناامنی شود من آن را حذف می کنم و امروزه جامعه ای که به فن آوری صلح آمیز هسته ای یا فناوریهای برتردسترسی ندارد، نمی تواند ادعای توسعه یافتگی داشته باشدوبالعکس.

 * وجه تمایز الگوی شما با الگوی چینی چیست؟

ـ وجه تمایز الگوی من توجه به تکنولوژی است که چین توجه همه جانبه به آن نکرده است. البته تئوری چینی عملگراتر وتئوری من ایده گراتر است. من کلیات تئوری چینی را قبول می کنم اما معتقدم که اگر قرار باشد که آن را در ایران عملی کنیم، قطعا به دلیل اقتصاد نفتی حاکم بر کشورمان با شکست مواجه می شویم اما آنها چنین امکاناتی ندارند و مردم فعالی در مقایسه با ایران دارند. گرچه بخشی از موفقیت های ما به دلیل کاربرد قسمتی از الگوی چینی است اما در مقایسه با ما که استراتژی جایگزین واردات را انتخاب کردیم آنها توسعه صادرات راپس از پشت سر گذاشتن مرحله اول یعنی جانشینی واردات در دستور کار خود قرار داده اند.

 * من فکر می کنم که تأکید اصلی شما بر نیروی انسانی است آیا همین طور است؟

ـ بله محور اصلی توسعه،شکوفاسازی نیروی انسانی خلاق است. ما باید در سیاستگذاری های کلان این مسأله را دنبال کنیم و اگر تنها در اقتصاد خرد باشد نتیجه چندان مطلوبی عاید ما نمی شود.